Câu chuyện về CT
CT – Computed Tomography, hay còn gọi là (X quang) cắt lớp vi tính, là kĩ thuật hình ảnh dùng tia X cắt cơ thể ra thành từng lát và dùng hệ thống vi tính xử lí, tạo nên các hình ảnh dường như là nhìn…xuyên thấu vào bên trong! CT được Hounsfield phát minh ra từ năm 1972, nhưng mãi đến năm 1991 Việt Nam mới có máy đầu tiên, đặt tại bv Việt Xô, sau này được chuyển lên bv tỉnh Lào Cai, và hiện nay máy này được “trưng bày” tại bv Sản Nhi Lào Cai, ngay dưới chân Sapa (Hình 1).
Sự phát triển các thế hệ máy CT cũng kì diệu như sự tiến hoá của loài người (Hình 2), ban đầu là các thế hệ thứ 1 đến thứ 4 phân biệt nhau nhờ kiểu chùm tia và chuyển động của đầu đèn, đến CT xoắn ốc ra đời như là cuộc cách mạng cho CT với khả năng ghi hình nhanh và tái tạo dựng hình ngoạn mục, rồi đến CT đa lát cắt (Multi Slice – MSCT), dựa vào số dãy detector đối diện đầu đèn để cho ra nhiều lát cắt hơn sau mỗi vòng quay, ví dụ nếu có cái máy CT xếp theo kiểu hình 3 thì gọi là CT 8 dãy!
Qui ước màn hình trên CT tương tự như trò ảo thuật cưa người của David Copperfield (Hình 4), cắt đôi người ra và nhìn từ dưới lên, nghĩa là bên P màn hình sẽ là bên T bệnh nhân, bên T màn hình là bên P bệnh nhân, phía trên màn hình là phía trước bệnh nhân và phía dưới màn hình là phía sau bệnh nhân.
Lát cắt CT là lát cắt bề dày, cần hiểu và phân biệt được với lát cắt bề mặt, minh hoạ bằng các lát cắt của chả bò và dưa leo được nhét vào ổ bán mì trên hình 5!
Ngoài việc xác định tính chất tổn thương bằng thang xám đậm độ và cửa sổ trên CT (đã có stt liên quan đến…hoa hậu để minh hoạ) thì CT còn nhận định được bản chất tổn thương nhờ cách bắt thuốc tương phản mà chúng ta vẫn quen gọi nhầm là thuốc cản quang (Hình 6), ví dụ điển hình nhất là cùng tổn thương giảm đậm độ trên CT gan chưa tiêm thuốc, nếu u bắt thuốc dạng “nốt – thành” ở thì sớm và lấp dần vào trung tâm ở các thì sau thì điển hình là u mạch gan (hemangioma), 1 loại u lành tính; nhưng nếu bắt thuốc thật mạnh ở thì sớm và “thải thuốc” ở các thì sau thì lại là điển hignh của ung thư biểu mô tế bào gan (HCC).
Một điều cẩn trọng đối với CT là liều tia X, vì lượng tia cao hơn rất nhiều so với chụp X quang nên cần lưu ý chỉ định cho hợp lí, tránh lạm dụng, đặc biệt lưu ý với các thai phụ ở tam cá nguyệt đầu, làm được như vậy sẽ có được những giấc mơ hoàn hảo về…ngôi nhà và những đứa trẻ! (hình 7)
Câu chuyện để chẩn đoán trên CT rất quan trọng, cần có đủ thông tin về chỉ định lâm sàng, nắm được từ dịch tể học, bệnh học, các xét nghiệm bổ trợ để cho ra được chẩn đoán tốt nhất có thể! Nhận định sai lệch sẽ cho kết quả sai lệch và hướng điều trị thay đổi hoàn toàn, hình 8 minh hoạ cách nhìn khác nhau cho ra câu chuyện khác nhau, đôi khi là thay đổi 180 độ, lành tính thành ác tính, và ngược lại!
Hình 9 minh hoạ ứng dụng CT khi so sánh với các kĩ thuật khác, Chelsea là đội mạnh nhưng k hẳn là luôn ưu thế hơn các đội khác, vẫn có thể lúc thua lúc thắng tuỳ từng câu chuyện! Ví dụ CT khi khảo sát tuyến giáp, tuyến vú hoặc các cơ quan vùng chậu lại không tốt bằng siêu âm, tương tự ở chiều khác, CT rẻ tiền hơn MRI nhưng lại là kĩ thuật khảo sát các bệnh lí mô kẽ phổi hoặc sỏi hệ niệu tốt hơn MRI nhiều! Kĩ thuật đắt tiền không phải luôn luôn là kĩ thuật tốt nhất, hãy biết ứng dụng vào từng hoàn cảnh lâm sàng hoặc hệ cơ quan cần khảo sát!
BS. Hồ Hoàng Phương
